Kultowi bluesmani śpiewali o podróżach, miłości, samotności, używkach i nie tylko. W ich utworach można znaleźć nawiązania praktycznie do wszystkiego, co mogło spotkać afroamerykańskiego muzyka w tamtych czasach. To właśnie dzięki nim wykształtował rock and roll i późniejsza muzyka rozrywkowa. Jak to się zaczęło i skąd tak właściwie wziął się blues? Usiądź wygodnie, trochę Ci o tym opowiem.
Jak narodził się blues? Krótka historia
Blues, którego korzenie sięgają głębokiego południa Stanów Zjednoczonych, stanowi integralną część folkloru afroamerykańskiego. Jego nazwa, oznaczająca „smutek” lub „rozpacz”, odzwierciedla emocjonalną głębię i wyrażanie uczuć charakterystycznych dla tego gatunku. Historia bluesa jest nierozerwalnie związana z pieśniami pracy niewolników afrykańskich, z których wiele zawierało motywy gospel i soul blues. Te utwory, często improwizowane i wykonywane przy akompaniamencie klaszczących dłoni i prostych instrumentów perkusyjnych, jak drumle, były nie tylko formą wyrazu artystycznego, ale także sposobem na zachowanie dziedzictwa kulturowego i tożsamości.
Pierwszą odmianą bluesa, która zyskała popularność, był country blues, czyli blues wiejski. Rozwinął się on w XIX wieku, gdy afroamerykańscy robotnicy rolni zaczęli wyrażać swoje doświadczenia życiowe przez muzykę. Wczesne teksty bluesowe były silnie zakorzenione w realiach życia niewolników, odzwierciedlając ich ból, tęsknotę i nadzieję. Wraz z migracją Afroamerykanów z południa do miast północnych USA, blues ewoluował w tzw. urban blues, który stał się ważnym elementem miejskiego folkloru. Ta odmiana bluesa, często wykonywana przez gitarzystów i wokalistów z towarzyszeniem harmonijki ustnej, stała się bardziej złożona i różnorodna.
Rozwój bluesa miał znaczący wpływ na rozwój muzyki jazzowej. Jazzowi muzycy czerpali inspiracje z bluesowych schematów i technik wokalnych, tworząc nowe, ekscytujące brzmienia. To połączenie bluesa z jazzem doprowadziło do powstania nowych stylów, takich jak jazz blues, które wzbogaciły światową scenę muzyczną.
Blues, będący jednym z najważniejszych fundamentów muzyki amerykańskiej, wywarł wpływ nie tylko na jazz, ale także na późniejszy rozwój muzyki rockowej. Jego wpływ jest widoczny w twórczości wielu znanych artystów, zarówno w USA, jak i na świecie, tworząc unikalny most między afroamerykańską tradycją muzyczną a współczesnymi gatunkami muzycznymi.
Blues to gatunek muzyczny, który stale ewoluował
Blues przeszedł wiele przeobrażeń, zarówno w zakresie brzmienia, jak i stylu wykonawczego. Początkowo, bluesmani opierali się na prostych instrumentach, takich jak gitara, harmonijka ustna, a także improwizowanych instrumentach perkusyjnych. Z biegiem czasu, gdy blues zaczął zdobywać popularność w miastach, zwłaszcza w okresie urbanizacji i Wielkiej Migracji Afroamerykanów, muzyka ta zaczęła się rozwijać, wzbogacać i dywersyfikować.
Jednym z najważniejszych momentów w historii bluesa był rozwój rhythm and bluesa na przełomie lat 40., który łączył elementy bluesa z delty z nowymi brzmieniami. Muzycy jak Muddy Waters i Howlin’ Wolf zaczęli eksperymentować z elektryfikacją instrumentów, co doprowadziło do powstania electric blues. Ten energiczniejszy, bardziej elektryczny styl bluesa miał znaczący wpływ na powstanie rock and rolla, a także na rozwój muzyki rockowej w latach 60. i 70., inspirując takich artystów jak Elvis Presley, The Rolling Stones czy Eric Clapton.
W Chicago, znane jako kolebka bluesa chicagowskiego, muzyka ta osiągnęła szczyt swojej popularności w latach 50. XX wieku. Charakteryzowała się zespołami z gitarą elektryczną, basem, a często także instrumentami dętymi, tworząc nowe brzmienia i wpływając na rozwój bluesa instrumentalnie. W tym samym czasie w Wielkiej Brytanii rozwijał się blues brytyjski, z artystami takimi jak John Mayall czy zespołem The Rolling Stones, którzy adaptowali bluesa do własnych, unikalnych stylów.
Blues miał również duży wpływ na rozwój innych stylów muzycznych, takich jak soul blues, blues fortepianowy, a nawet punk blues. Artyści eksperymentowali z różnymi formami i instrumentami, od harmonijki ustnej po elektryczną gitarę, tworząc różne odmiany tego gatunku, jak blues luizjański, blues detroicki czy memphis blues, każda z nich wnosząc unikalny wkład w kulturowe dziedzictwo bluesa.
Bluesman, to muzyk?
W zasadzie określenie bluesman zarezerwowane jest wyłącznie dla afroamerykańskich mężczyzn, którzy wykonują bluesa. Mowa tu jednak o dość rygorystycznym podejściu i ścisłym trzymaniu się terminologii. Współcześnie zdarza się przecież określać mianem bluesmana również białych muzyków. Co więcej, w USA obowiązuje jeszcze jedna zasada. Jeśli muzyk oprócz utworów bluesowych wykonuje również piosenki z innego gatunku, na przykład ballady, to mówi się o nim „songster”, a nie bluesman. No dobrze, to tyle z terminologii. Pozwól, że teraz opowiem Ci trochę o tym, kim tak właściwie byli bluesmani z krwi i kości, kiedy gatunek kształtował się i rozpowszechniał.
Najczęściej bluesa grali ci mężczyźni, którzy nie mieli możliwości pracy na plantacji bawełny. Zazwyczaj wynikało to z jakiegoś wypadku albo choroby. Właśnie z tego względu mnóstwo bluesmanów było osobami niewidomymi. Gdy było już wiadomo, że mały chłopiec nie będzie w stanie pracować fizycznie, często jedynym słusznym rozwiązaniem była ścieżka muzyka. W przeciwnym razie i tak nie miałby on szans na edukację.
Zdarzało się więc tak, że losy małego 4-letniego dziecka były już z góry ustalone – miało zostać bluesmanem. Młodzi adepci muzyki zazwyczaj sami tworzyli swoje instrumenty, na przykład z drutów i kamieni czy pudeł. Ci, którzy mieli więcej szczęścia i ich rodzina jakoś mogła pozwolić sobie na zakup instrumentu (a było to bardzo trudne, biorąc pod uwagę horrendalnie niskie zarobki na plantacji), zaczynali przygodę z bluesem wraz z gitarą.
Młodzi uczniowie, którzy chcieli poznać tajniki gatunku, zazwyczaj przypatrywali się poczynaniom bluesmanów w tak zwanych „juke house’ach”, czyli miejscowych spelunach albo na imprezach organizowanych przez właścicieli plantacji. Szansą na naukę sztuki tego gatunku było również zostanie przewodnikiem niewidomego bluesmana, co wiązało się z ucieczką z domu.
Bluesmani nie mieli łatwo. Nie dość, że kłody pod nogi rzucał im system i wszechobecny rasizm, byli też odrzucani przez innych Afroamerykanów, którym nie podobał się ich styl życia. Codzienność muzyków polegała na wędrówkach z jednego miasta do drugiego i graniu na ulicach. Zazwyczaj wszystko zakrapiano dużą ilością alkoholu i przeplatano z licznymi romansami. Dodam jeszcze, że często należeli oni do osób bardzo religijnych, co kłóciło się z ich specyficznym trybem życia i niejednokrotnie wywoływało wyrzuty sumienia i konflikt wewnętrzny u artystów.
O czym opowiada blues?
Blues, będąc jednym z najważniejszych nurtów w muzyce rozrywkowej, opowiadał o życiu w jego wielu aspektach. Tematyka utworów bluesowych była tak różnorodna jak doświadczenia samych muzyków. Tradycyjnie związany ze społecznością Afroamerykanów z południa USA, blues stał się symbolem walki i wytrwałości w obliczu nierówności rasowej i trudności życiowych. W latach 60. i 70. XX wieku, blues zaczął przyciągać uwagę i zyskiwać popularność wśród szerszego grona odbiorców, w tym białych muzyków, co znacząco wpłynęło na jego rozwój i dywersyfikację.
Zjawisko to doprowadziło do powstania takich stylów jak blues miejski, który był żywszy i bardziej dynamiczny, często wzbogacony o elementy pianina oraz innych instrumentów klawiszowych. Artyści tacy jak Eric Clapton, The Rolling Stones, czy John Mayall, wprowadzili blues w zupełnie nowy obszar kultury, łącząc go z rockiem i tworząc unikalne fuzje muzyczne. To z kolei otworzyło drogę dla kolejnych pokoleń muzyków, którzy kontynuowali eksplorowanie i rozwijanie gatunku.
Ścieżki, jakimi bluesmani zdobywali swoje umiejętności, były równie zróżnicowane jak ich pochodzenie i doświadczenia życiowe. Wielu z nich uczyło się grać na instrumentach w sposób samouczkowy, czerpiąc inspirację z otaczającej ich kultury i środowiska. W miastach, gdzie blues zyskiwał na popularności, muzycy często spotykali się w klubach i na jam sessions, wymieniając się doświadczeniami i technikami gry. To środowisko sprzyjało rozwojowi talentów i kształtowaniu indywidualnych stylów, co jeszcze bardziej wzbogacało bluesa instrumentalnie i wokalnie.
Tak więc, blues, będąc pierwotnie muzyką Afroamerykanów, z czasem stał się uniwersalnym językiem wyrażającym emocje i doświadczenia różnych grup społecznych, co przyczyniło się do jego nieustannej ewolucji i trwałego miejsca w historii muzyki.
Kultowi bluesmani – B.B. King i Muddy Waters
Na kartach historii zapisały się nazwiska artystów, bez których późniejszy rock and roll i muzyka rozrywkowa nie byłyby takie same. Ich życiorysy były trudne, często pełne alkoholu i przemocy. Jedną z takich postaci był Lead Belly, były więzień skazany za morderstwo znany jako wybitny wykonawca bluesa i wirtuoz gitary dwunastostrunowej.
W swojej twórczości poruszał przeróżne tematy – począwszy od alkoholu i kobiet, poprzez rasizm czy życie w więzieniu, aż po wątki związane ze znanymi (z dobrych lub złych względów) osobami, jak Hitler czy Franklin Roosevelt. Zapewne dobrze znasz jego utwory, które później interpretowali inni artyści. Przykładem są między innymi ballada Where Did You Sleep Last night w późniejszym wykonaniu Nirvany, Black Betty rozpowszechnione w świecie muzyki popularnej przez zespół Ram Jam czy Gallows Pole zaadaptowane przez Led Zeppelin.
Kultową postacią ze świata bluesa był także Robert Johnson, którego postać do tej pory owiana jest dużą dozą mistycyzmu. Ponoć początkowo wcale nie miał talentu do gry na gitarze, co po jakimś czasie z nieznanych względów diametralnie się zmieniło. Mówiło się więc, że sprzedał swoją duszę diabłu w zamian za zdolności muzyczne. Domysły dodatkowo podsycała tematyka jego utworów, na przykład Me and the Devil Blues czy Preachin’ Blues (Up Jumped The Devil).
Wirtuoz bluesa żył zaledwie 27 lat, a większość wątków z jego życia stanowią bardziej domysły, niż historia. Twórczością pioniera bluesa inspirowali się między innymi Eric Clapton, Led Zeppelin, Fleetwood Mac czy The Rolling Stones i to właśnie oni rozpowszechnili utwory tego twórcy. Niestety sam Johnson zarobił na swoich piosenkach marne grosze i w zasadzie zmarł niedoceniony. Według jednej z teorii wybitnego bluesmana zatruł mąż kobiety, do której się zalecał, co jeszcze bardziej podsyca grozę wokół historii jego życia.
Oprócz tych dwóch postaci oczywiście należy wspomnieć także o takich osobistościach jak król bluesa B.B. King oraz między innymi Jerry Lee Lewis, Muddy Waters czy Ray Charles. Jeśli zaciekawił Cię ten temat, polecam Ci przyjrzeć się zarówno ich twórczości, jak i życiorysom pełnym trudności i przeszkód – zapewniam, że to niesamowicie wciągająca lektura.
Historia polskiego bluesa
Blues, choć pierwotnie wywodzący się ze społeczności afroamerykańskich z południa Stanów Zjednoczonych, zyskał znaczącą popularność w Polsce, zwłaszcza od lat 70. XX wieku. Jego wpływ na rozwój i popularyzację różnych stylów muzycznych w Polsce jest niezaprzeczalny, dając początek nowym odmianom tego gatunku oraz inspirując wielu artystów.
Tadeusz Nalepa, założyciel zespołu Blackout, jest powszechnie uznawany za prekursora polskiego bluesa. Jego wpływ na muzykę blues w Polsce był fundamentalny, a jego twórczość stanowiła kamień milowy w historii tego gatunku w kraju. Oprócz Dżemu, istotnymi postaciami polskiej sceny bluesowej są także Nocna Zmiana Bluesa, Breakout, oraz zespoły takie jak Irek Dudek No Limits, czy Blues Flowers. Ich muzyka łączy tradycyjne elementy bluesa z regionalnymi wpływami, tworząc unikalne połączenie polskiego folkloru z bluesem.
Różnorodność festiwali poświęconych bluesowi, takich jak Rawa Blues Festiwal w Katowicach czy Suwałki Blues Festiwal, świadczy o trwałym miejscu bluesa w polskiej kulturze muzycznej. Te wydarzenia przyciągają miłośników bluesa z całego świata, prezentując zarówno lokalnych, jak i międzynarodowych artystów. Polskie Stowarzyszenie Bluesowe odgrywa ważną rolę w promowaniu i zachowaniu dziedzictwa bluesa, organizując koncerty, warsztaty i inne wydarzenia kulturalne.
Choć blues w swojej pierwotnej formie wywodzi się z doświadczeń Afroamerykanów, polscy artyści zaadaptowali ten gatunek, wnosząc do niego elementy charakterystyczne dla polskiej kultury i historii. Polski blues często zawiera krytyczny akcent społeczny, odzwierciedlając lokalne tematy i problemy społeczne.
W Polsce, podobnie jak na świecie, blues nie przestaje się rozwijać, inspirując nowe pokolenia muzyków do eksplorowania tego gatunku i tworzenia własnych, unikalnych interpretacji. Jego wpływ na polską scenę muzyczną jest nie tylko znaczący, ale także stale ewoluujący, czyniąc blues żywą i dynamiczną częścią polskiego dziedzictwa muzycznego.
