Odstępstwa od normy, szczególnie jeśli chodzi o zdrowie, samopoczucie i wygląd bywają niepokojące. Powody do obaw bywają słuszne, ale często nie jest to nic poważnego. Tak jest w przypadku heterochromii. Wada genetyczna charakteryzuje się odmienną ilością melaniny w dwóch częściach tęczówki jednego oka. Mimo widocznej różnicy względem zdrowych oczu nie jest to powód do zmartwień. Sprawdź, czy heterochromia dotyczy również Ciebie i co możesz – ale nie musisz – z nią robić.
Od czego zależy kolor oczu?
Za kolor ludzkich oczu odpowiada kilka czynników. Jeden to znajdujący się w nich pigment. Melanina to substancja odpowiadająca za zabarwienie tęczówek, włosów i skóry. Im więcej melaniny skumulowanej w tęczówkach, tym ciemniejszy kolor oczu. Osoby o niebieskich, zielonych i szarych oczach mają jej mniej, niż osoby brązowookie. To, jaki kolor tęczówki przybrały oczy, w dużej mierze zależy od kombinacji genetycznych i koloru oczu Twoich rodziców.
Za brązowy kolor oczu odpowiada gen dominujący, dlatego, jeśli jedno z rodziców ma brązowe oczy, istnieje minimum 50% szans, że dziecko również będzie mieć brązowe oczy. Oczy niebieskie u obu rodziców prawie na pewno gwarantują niebieskie oczy potomstwa (ponoć dlatego niebieskoocy mężczyźni gustują w niebieskookich kobietach). Najrzadziej występującym kolorem jest zielony. Nawet jeśłi oboje rodziców ma oczy w tym kolorze, szanse, że wystąpią u dziecka, to tylko 75%.
Jeśli melatonina jest równomiernie nagromadzona w tęczówkach, barwa oka będzie jednolita. A co jeśli pigment jest zgromadzony nierównomiernie, a różnice widać nie tylko na tęczówce, ale w porównaniu do drugiego oka? To zjawisko to właśnie heterochromia.
Jak dochodzi do diagnozy? Wystarczy, że staniesz przed lustrem i dokładnie przyjrzysz się barwie swoich oczu. Jeśli obie tęczówki są w tym samym kolorze, heterochromia Cię nie dotyczy. Jeśli widzisz jakieś przebarwienia, możesz mieć do czynienia z mutacją. W przypadku gdy Twoje jedno oko jest w innym kolorze niż drugie, o swojej heterochromii wiesz już zapewne od dawna.
Czym jest heterochromia? Rodzaje heterochromii oczu
Heterochromia oczu to nic innego jak zaburzenie w rozmieszczeniu melaniny na tęczówce. Różnice mogą być widoczne na różnych obszarach tęczówki lub przy porównaniu obu oczu. W medycynie jest określana jako drobna wada wrodzona, cecha dysmorficzna, występująca zarówno u ludzi, jak i zwierząt. Wyróżnia się kilka rodzajów heterochromii. Każdy z nich może być spowodowany innymi czynnikami, dodatkowo, każda wada jest niepowtarzalna. Z tego względu stanowi często oryginalną cechę urody. Określa się heterochromię iridium oraz heterochromię iridis. Różnią się tym, że pierwsza z nich opisuje różnice w ubarwieniu obu oczu, druga z nich określa zmiany w kolorach na pojedynczej tęczówce. Rodzaje heterochromii to:
heterochromia całkowita – sytuacja, w której tęczówki oczu przybierają inne kolory, np. jedno oko jest niebieskie, drugie brązowe;
heterochromia centralna – tęczówka przybiera więcej niż jeden kolor w charakterystyczny kształt słonecznika lub pierścieni otaczających źrenicę; kombinacji jest nieskończenie wiele;
heterochromia częściowa (sektorowa) – sytuacja, w której na jednej tęczówce pojawia się więcej niż jeden kolor. Może przybrać kształt np. plamki, rozlania na tęczówce lub dzielić tęczówkę na dwie przechodzące w siebie barwy. Niezwykłym zjawiskiem jest tęczówka przechodząca z zieleni w błękit, zupełnie jakbyś patrzył na ziemska planetę. Ciężko się oprzeć takiemu spojrzeniu.
Co ciekawe, heterochromia najczęściej jest wrodzona, jednak istnieje też heterochromia nabyta, która występuje u pacjenta w późniejszym wieku. Wszyscy, którzy pobiegli do lustra, aby bacznie obserwować swoje tęczówki i zauważyli nieprawidłowości na jednolitej barwie, mogą czuć się spokojni. Heterochromia to jedna z niewielu wad, która nie powoduje konsekwencji zdrowotnych, jest po prostu odstępstwem od tzw. normy.
Mówiąc o leczeniu heterochromii, odnosi się do eliminacji jej potencjalnych przyczyn (czyli np. wielu innych chorób), a nie zwalczania różnobarwnych tęczówek. Charakterystyczny wygląd oczu jest wynikiem nieodwracalnej mutacji, która wydarzyła się na którymś etapie życia (dlatego wyróżnia się heterochromię wrodzoną i nabytą).
Często jest wręcz postrzegana za atut i świadczy o wyjątkowości spojrzenia osoby o wielobarwnych oczach. Jeszcze raz uspokajam – heterochromia jest jedną z niewielu wad genetycznych, niewymagających leczenia i często jest wynikiem przekazywanych nam przez rodziców genów (szczególnie heterochromia wrodzona).
Jak rzadka jest różnobarwność tęczówki?
Różnobarwne tęczówki to bardzo rzadko występująca wada, którą posiada około 1% populacji. Ponadto często jest ledwo zauważalna przez niewielkie różnice kolorystyczne, które bywają nie do wyłapania bez specjalistycznego sprzętu. Zazwyczaj ciężko ją stwierdzić od razu – noworodki zwykle mają ciemnoniebieskie oczy po urodzeniu, a właściwy kolor gałek ocznych można określić około 3 roku życia. Wtedy wszelkie uwarunkowania genetyczne stają się stabilne i dostatecznie wykształcone, często pozostając w niezmienionym stanie już do końca życia.
Oczy różnego koloru występują średnio u 6 na 1000 osób. Heterochromia jest o wiele częstszym zjawiskiem w świecie zwierząt. Nierówna ilość melaniny w gałkach ocznych jest łatwo zauważalna u psów rasy husky, psów o umaszczeniu merle oraz kotów o białym umaszczeniu z ras: brytyjskiej, khao manee, turecki van, angora turecka, japoński bobtail.
Czy dwukolorowe oczy wymagają leczenia?
Wada, jaką jest heterochromia sama w sobie nie wymaga leczenia, jest odstępstwem od normy i nie powoduje żadnych schorzeń niebezpiecznych dla zdrowia. Zdecydowanie bardziej stanowi o wyjątkowości tęczówek właściciela i jest postrzegana jako atut. Charakterystyczne oczy budzą zainteresowanie i ciekawość, a nie jak w przypadku np. rudych włosów powód do niechęci i szykan, szczególne wśród dzieci. Może być jednak objawem innej choroby. Zdarza się, że heterochromia jest objawem takich schorzeń jak:
zespół Waardenburga – jest to zespół wad wrodzonych, jednym z objawów obok białego kosmyka włosów, niedosłuchu i plam bielaczych mogą być różnobarwne tęczówki;
choroba Hirschsprunga – schorzenie unerwienia jelita, często jest przyczyną niedrożności jelit u noworodków;
zespół Hornera – choroba wywołana zostaje przez przerwanie współczulnego unerwienia oka (nerwu wzrokowego) na linii oko-mózg;
zespół Parry’ego-Romberga – choroba, której objawem jest postępujący zanik mięśni na połowie twarzy;
zespół Duane’a – wrodzona choroba związana z zaburzeniami ruchów gałek ocznych;
nowotwór – czerniak może przybrać formę rozjaśnionej tęczówki, świadczy to o przerzucie choroby do oka;
przewlekłe zapalenie tęczówki – może powodować zmiany w zabarwieniu oczu;
białaczka, chłoniak.
Poza chorobami i uwarunkowaniami genetycznymi, tęczówki w dwóch kolorach mogą być wynikiem urazów oka. Jeśli coś uszkodziło tęczówkę, w miejscu skaleczenia mogą pojawić się zmiany w innym kolorze. Tak swoje różnobarwne oczy tłumaczył Dawid Bowie – ponoć w dzieciństwie jedna z tęczówek zmieniła kolor po ciosie w twarz.
Na zmianę koloru oczu także wiek może mieć wpływ. Badanie przeprowadzone w 1997 roku na tysiącach bliźniąt wykazało, że u 10-15% z nich kolor oczu zmieniał się najpierw w okresie dojrzewania, a potem w czasie życia dorosłego. Częstą przyczyną zmiany pigmentacji jest długotrwałe leczenie jaskry kroplami do oczu, co szczególnie widać u osób starszych.
Kiedy zmiana koloru tęczówki powinna niepokoić?
Najbardziej niepokojąca w przypadku heterochromii jest sytuacja, w której pojawia się ona nagle, a wcześniej oczy nie wykazywały nierównomiernego rozmieszczenia barwnika. Gdy zauważysz zmianę barwy tęczówki, bezwzględnie skonsultuj się z lekarzem. Może się okazać (i oby!), że to nic poważnego, jedynie ujawniła się u Ciebie heterochromia nabyta. Jeśli jednak razem z różnym kolorem oczu pojawiły się problemy ze zdrowiem, to im szybsza reakcja, tym szybciej zostanie przeprowadzona diagnostyka i wdrożone leczenie.
Różnokolorowe tęczówki, jeśli są wynikiem jedynie mutacji genetycznej, a nie objawem kolejnych schorzeń nie powinny stanowić problemu. Są jednak przypadki, w których ten sam kolor obu gałek ocznych jest bardziej pożądany. Szczególnie widać to w świecie Hollywood, gdzie jednolity kolor oczu może lepiej prezentować się na wielkim ekranie. Gwiazdy zazwyczaj noszą soczewki, przykładem może być Olivia Wilde, Benedict Cumberbatch czy Kate Botsworth.
Bardziej inwazyjnym i trwałym sposobem na ujednolicenie barwy oczu jest zabieg laserowy. We wcześniejszych dekadach ryzyko niepowodzenia rozjaśniania oczu laserem było bardzo wysokie, jednak w 2011 roku metoda opracowana przez dr. Gregga Homera sprawiła, że zmiana koloru oczy z brązowych na niebieskie lub szare nie jest inwazyjna i zdecydowanie bezpieczna. Zabieg trwa około 20 sekund, w trakcie których laser rozbija melaninę nagromadzoną w tęczówce. Efekt w postaci jaśniejszego koloru oczu jest widoczny po około 2-4 tygodniach od zabiegu.
Hetrochromia dotycząca jednego oka lub obu to niewinna mutacja, która w żaden sposób nie szkodzi Twojemu zdrowiu. Ponadto, jeśli nie cieszy Cię posiadanie różnobarwnych oczu, nie musisz się przejmować – rozwiązaniem mogą być soczewki. Mało tego, w zależności od humoru możesz wybrać, jaki kolor oczu chcesz mieć w konkretny dzień. Heterochromii najczęściej nie towarzyszą inne choroby, jednak wizyta u okulisty, jeśli coś wzbudza Twój niepokój, na pewno Ci nie zaszkodzi. Sama w sobie nie wymaga leczenia, możesz jedynie podziwiać, co natura potrafi zrobić przy lekkiej mutacji i jak zindywidualizować, już i tak niepowtarzalny, wzór tęczówki.