Sherlock Holmes, Dr House, Joker i Patrick Bateman – czy wiesz, co łączy te postacie? Poza tym, że wszystkie są wytworem scenarzystów i reżyserów, każda z nich przejawia typowe cechy socjopaty. Co sprawia, że widzów intryguje taka osobowość? Socjopatia, będąca zaburzeniem osobowości, wiąże się z nieumiejętnością wchodzenia w relacje społeczne. Dowiedz się, kim są socjopaci i jakie cechy przejawiają. Wyjaśniam również różnice między socjopatą a psychopatą, ponieważ oba terminy często są mylone.
Czym jest socjopatia? Definicja i zrozumienie osobowości dyssocjalnej
Obraz socjopaty często może być związany z wyobrażeniem brutalnej osoby, seryjnego zabójcy, który znęca się nad swoimi ofiarami i ma iskrę szaleństwa w oczach. Wynika to z powszechnego mylenia socjopaty z psychopatą. W gruncie rzeczy socjopata wcale nie musi być groźny, choć to oczywiście zależy od konkretnego przypadku. Jednak życie z nim, a tym bardziej wchodzenie w związek partnerski nie będzie należało do przyjemnych doświadczeń. Czym więc jest socjopatia?
Socjopatia to zaburzenie osobowości, związane z nieumiejętnością życia w społeczeństwie i przestrzegania zasad moralnych, a także zasad prawa. Jest określona w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 jako zaburzenie dyssocjalne. Objawia się nierespektowaniem norm społecznych. Socjopata nie robi jednak tego celowo, po prostu w wyniku określonych przeżyć lub traum, nie potrafi przystosować się do życia w społeczeństwie.
Przyczyny socjopatii: Genetyka, środowisko i wychowanie
Socjopatia jest złożonym zaburzeniem, którego przyczyny mogą być różnorodne i często obejmują zarówno genetyczne, jak i środowiskowe czynniki.
- Genetyka: Chociaż nie zidentyfikowano konkretnych genów odpowiedzialnych za socjopatię, badania sugerują, że genetyka może odgrywać rolę w predyspozycjach do zaburzeń osobowości.
- Środowisko domowe: Wiele badań wskazuje na to, że socjopatia może być związana z trudnymi warunkami wychowawczymi. Przemoc domowa, zaniedbanie emocjonalne, brak stabilności i wsparcia w domu są często wymieniane jako czynniki ryzyka.
- Wychowanie i doświadczenia życiowe: Negatywne doświadczenia, takie jak przemoc, nadużycia czy brak odpowiedniej opieki i miłości w dzieciństwie, mogą przyczyniać się do rozwoju socjopatii. Dzieci, które nie nauczyły się zdrowych sposobów radzenia sobie z emocjami i stresami, mogą rozwijać antyspołeczne zachowania.
- Czynniki społeczne i kulturowe: Socjopatia może być również wpływana przez czynniki społeczne, takie jak presja rówieśnicza, przynależność do grup społecznych o negatywnych wzorcach zachowań, a także przez ogólnie panujące w społeczeństwie normy i wartości.
Cechy socjopaty: Jak rozpoznać socjopatę w tłumie?
Socjopata to osoba, która nie potrafi funkcjonować wedle określonych zachowań społecznych. Wnikliwi obserwatorzy, którzy choć trochę interesują się zagadnieniami z zakresu psychiatrii mogą rozpoznać socjopatę w tłumie po pewnych cechach, jakie przejawia.
Oczywiście nie namawiam przy tym do stawiania diagnozy osobom ze swojego otoczenia. Pragnę jedynie wyjaśnić, że osobowość dyssocjalną można rozpoznać po konkretnych cechach charakteru. Oto one:
- Brak empatii – socjopaci są bardzo wyrachowani w swoim działaniu, nie mają wyrzutów sumienia po wyrządzeniu komuś krzywdy (psychicznej czy fizycznej).
- Impulsywność – gwałtowne reakcje, niekontrolowane emocje, które są reakcją na czyjeś działanie lub własne porażki i niepowodzenia.
- Egocentryzm – socjopata skoncentrowany jest na sobie i wchodzi w relacje z ludźmi wtedy, gdy mogą mu przynieść jakieś korzyści. Nie jest dobroduszny i nie robi niczego „z własnej dobrej woli”. Z tego względu charakteryzuje go także brak przywiązania do drugiego człowieka, co sprawia, że jest trudnym partnerem w związku.
- Skłonność do agresji i przemocy – zarówno tej fizycznej, jak i psychicznej. Jest to aspekt, który nie musi dotyczyć wszystkich i wiąże się z tym, że socjopata przeważnie nie rozumie czym jest krzywda, jeśli sam jej nie odczuwa. Nie ma przez to poczucia winy.
- Brak poczucia odpowiedzialności – za swoje winy, postępowanie wobec innych ludzi. Socjopaci często wchodzą z innymi w utarczki słowne i nie potrafią przyznać racji, nawet gdy sami się mylą. Stosują nieracjonalne argumentowanie, stają się bardzo porywczy. Za swoje niepowodzenia obarczają winą innych – nigdy samych siebie.
- Wysoka inteligencja – socjopatów cechuje niezwykła bystrość, mają dobrze rozwinięty zmysł obserwacji i analizy. Jednak nie wykorzystują tego do dobroczynnych celów. Jeżeli socjopata wykryje Twoje słabe punkty, z pewnością wykorzysta je na swoją korzyść.
Socjopaci są doskonałymi manipulatorami. Potrafią wykorzystywać innych i grać im na emocjach, ponieważ traktują innych jak marionetki, lub po prostu przedmioty, które pozwolą im dotrzeć do jakiegoś celu. W życiu zawodowym odnajdują się w środowiskach korporacyjnych z tzw. wyścigiem szczurów. Potrafią dojść do najwyższych stanowisk.
Kim jest socjopata? Proces przemiany w osobowość dyssocjalną
Zanim zaczniesz diagnozować wszystkich wokół lub wypełniać internetowy test pt. „Czy jestem socjopatą”, dowiedz się, co wpływa na ukształtowanie tego zaburzenia osobowości. Na początku warto wyjaśnić, że socjopatia nie jest uznawana za chorobę psychiczną, dlatego też nie jest wynikiem dziedziczenia określonych genów, a raczej warunków, w jakich przyszło dorastać danej osobie.
Nie od dziś wiadomo, że na naszą osobowość znaczący wpływ ma otoczenie społeczne, kultura oraz sposób wychowania. Tak samo jest w przypadku pojawiania się zaburzeń psychicznych, które uwydatniają się pod wpływem konkretnych czynników. W przypadku socjopatii dotyczy to dorastania w patologicznej rodzinie, w której występowała przemoc lub bierna agresja. Dziecko, które wychowywało się w poczuciu zagrożenia i nie otrzymało właściwych wzorców moralnych od swoich rodziców ma zdecydowanie większe szanse na przełożenie ich na dorosłe życie. Co jeszcze może mieć wpływ na wykształcenie się socjopatii?
- krytyka ze strony rodziców i ciągłe wypominanie błędów,
- odtrącanie, brak zainteresowania i bliskości,
- nękanie psychiczne i/lub fizyczne.
Toksyczne środowisko nie nauczy dziecka żadnych pozytywnych wzorców. Właściwie jedyne życie, jakie znają, jest przepełnione przemocą i brakiem bliskości. Nie zaznając niczego innego, mają zdecydowanie większe predyspozycje do socjopatii. Uważa się, że większym ryzykiem są obarczone także dzieci porzucone, wychowywane w sierocińcach, które nigdy nie poznały swoich rodziców.
Mam również kilka ciekawostek dla miłośników zagadnień psychologicznych na temat wykształcania się osobowości dyssocjalnej. Jedna z nich to hipoteza, która odnosi się do kultu męskości i wpajaniu wzorca od najmłodszych lat, dotyczy nadwrażliwych chłopców. Zmienianie ich wrodzonych cech na siłę, by wpasowali się w kanon toksycznej męskości może przyczynić się do powstania zaburzeń socjopatycznych.
Druga zaś związana jest z jednym z najpopularniejszych psychiatrów – Zygmuntem Freudem. Według przeprowadzonych przez niego badań, na kształtowanie socjopatii wpływa zaburzenie na poziomie superego, które odpowiada za sferę moralną człowieka. Jest wynikiem tego, jakie wartości zostały nam przekazane przez rodziców. Objawy tego zaburzenia objawiają się zarówno w dzieciństwie, jak i dopiero w dorosłym życiu. Ponoć częściej dotyczą mężczyzn.
Socjopata w związku: Jak funkcjonuje socjopata w relacjach i życie z socjopatą
Wejście w związek z osobą posiadającą osobowość dyssocjalną, czyli socjopatą, tak naprawdę nie jest specjalnie trudne. Ze względu na to, że takie osoby doskonale manipulują uczuciami innych, mają także dobrze rozwinięte umiejętności uwodzenia. Z początku bywają więc czarujący, charyzmatyczni – mogą obdarowywać drugą osobę prezentami, niespodziankami i miłymi gestami. Jednak wiemy już, że nic nie robią bezinteresownie, dlatego w końcu prawda wychodzi na jaw, a romantyczny związek, pełen czułości i troski, zamienia się w toksyczny koszmar.
Codziennością stanie się manipulacja, wykorzystywanie na swój użytek i narzucanie własnych zasad. Partner/ka może często słyszeć zdania typu: „Ja Cię przecież kocham, więc musisz to dla mnie zrobić”, „To twoja wina, ja robię wszystko jak należy”. Socjopata w związku może także być niezwykle zazdrosny, a jakakolwiek próba sprzeciwu wywoła u niego atak agresji.
Z tego powodu często pojawia się pytanie, czy socjopata może kochać? Tutaj zdania są podzielone. Niektórzy uważają, że ze względu na brak empatii i wysoki poziom egocentryzmu, osoby z dyssocjalnym zaburzeniem nie są w stanie zbudować bliskiej relacji opartej na miłości. Inni zaś są zdania, że socjopaci są w stanie kochać, jednak robią to na swój sposób.
U partnera lub partnerki po pewnym czasie może wyrodzić się schemat unikania. Będzie mówić tylko to, co druga osoba chce usłyszeć, stosować się do jej zasad i nie wyrażać własnego zdania. Jednak bycie marionetką w związku jest na dłuższą metę ogromnie uciążliwe. Mogą doprowadzić do ataków paniki i innych stanów lękowych. Należy pamiętać, że nie da się zmienić osobowości psychopaty – a już na pewno nie własną miłością. Można jedynie zgłosić się o pomoc psychologiczną w postaci psychoterapii.
Socjopata a psychopata: Różnice i podobieństwa w osobowościach dyssocjalnych
Wielu z nas może nie rozróżniać psychopatii od socjopatii i niekiedy używać obu nazw wymiennie. Chociaż z pewnością mają ze sobą cechy wspólne, to nie należy ich utożsamiać. Socjopatę i psychopatę łączy antyspołeczny tryb życia. Przeważnie doskonale radzą sobie sami, a innych ludzi potrzebują jedynie do osiągnięcia konkretnych celów. Manipulują, oszukują i są bezwzględni w swoim zachowaniu, ponieważ nie stosują się do żadnych zasad moralnych. Są egocentryczni i mają tendencje do przemocy, zwłaszcza podczas frustracji i wybuchów gniewu.
Jak więc ich rozróżnić? Nie jest to takie proste, a czasami nawet wyspecjalizowani psychiatrzy mają z tym problem. Jednak pierwszą i właściwie kategoryczną różnicą jest to, że socjopatia zaliczana jest do zaburzeń osobowości, natomiast psychopatia to choroba psychiczna. Co to oznacza? Socjopatię nabywa się w trakcie życia pod wpływem okoliczności, natomiast psychopatia ma podłoże biologiczne, czyli jest wrodzona (niektóre badania wskazują także, że może być nawet dziedziczna). Opiera się na nierównowadze chemicznej mózgu, dlatego może dotyczyć każdego, niezależnie od sposobu wychowywania.
Uważa się, że psychopaci są bardziej wyrachowani i bezwzględni w swoim działaniu. Ich zachowanie ściśle powiązano z przestępstwami, ponieważ nie mają żadnych skrupułów przy ich dokonywaniu. Z tego powodu większość seryjnych morderców to właśnie psychopaci. Planują zbrodnię skrupulatnie i nie pozostawiają po niej śladów. Sami również potrafią się doskonale kamuflować – z tego powodu określani są mianem kameleonów w społeczeństwie. Można więc w ogólnym rozumieniu uznać, że socjopatia jest lżejszą formą i zarazem częścią psychopatii. Powołam się tu na zdanie: „Nie każdy socjopata jest psychopatą, jednak każdy psychopata ma w sobie socjopatę”.
Socjopata a psychopata: Szczegółowe różnice i podobieństwa
Chociaż terminy „socjopata” i „psychopata” są często używane zamiennie, istnieją między nimi istotne różnice:
- Geneza zaburzeń: Psychopatia często jest uważana za wynik genetycznych i biologicznych czynników, podczas gdy socjopatia jest bardziej związana ze środowiskiem i wychowaniem. Psychopaci mogą wykazywać zaburzenia od najmłodszych lat, podczas gdy socjopaci często rozwijają swoje zachowania w odpowiedzi na negatywne doświadczenia życiowe.
- Zachowanie społeczne: Psychopaci zazwyczaj są bardziej zimni i obliczeniowi, mogą lepiej ukrywać swoje prawdziwe intencje i często są postrzegani jako bardziej niebezpieczni. Socjopaci natomiast mogą być bardziej impulsywni, mniej zorganizowani i częściej angażują się w zachowania antyspołeczne.
- Zdolność do nawiązywania relacji: Psychopaci mają trudności z nawiązywaniem autentycznych emocjonalnych więzi, podczas gdy socjopaci mogą tworzyć powierzchowne relacje, ale często mają trudności z ich utrzymaniem z powodu impulsywności i braku empatii.
Leczenie socjopatii: Metody i podejścia terapeutyczne
Leczenie socjopatii jest złożonym procesem, który wymaga indywidualnego podejścia i często obejmuje kombinację różnych metod terapeutycznych. Głównym celem terapii jest pomoc osobom z socjopatią w lepszym rozumieniu i zarządzaniu ich emocjami, a także w nawiązywaniu zdrowszych relacji społecznych.
- Psychoterapia: Jest to podstawowa forma leczenia socjopatii. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest często stosowana do zmiany destrukcyjnych wzorców myślenia i zachowania. Terapeuta pracuje z pacjentem nad identyfikacją i modyfikacją negatywnych przekonań i zachowań.
- Terapia grupowa: Może być pomocna w nauczeniu socjopatów lepszego rozumienia i interakcji z innymi. W bezpiecznym środowisku grupowym mogą uczyć się empatii i umiejętności społecznych.
- Leczenie farmakologiczne: Chociaż nie ma specyficznych leków na socjopatię, leki mogą być przepisywane w celu leczenia towarzyszących problemów, takich jak depresja, lęk czy impulsywność.
- Edukacja i wsparcie dla rodzin: Wsparcie dla rodzin osób z socjopatią jest kluczowe. Edukacja na temat zaburzenia może pomóc rodzinom lepiej zrozumieć zachowanie socjopaty i nauczyć się, jak najlepiej z nim postępować.
Socjopaci w popkulturze: Jak postaci z filmów i książek wpływają na postrzeganie socjopatii
Problemy związane z socjopatią i psychopatią „cieszą się” szczególnym zainteresowaniem w środowisku popkultury. Powstaje wiele publikacji książkowych, a także produkcji filmowych, które przedstawiają takie osoby. Z jakiegoś powodu widzów ciekawi sposób zachowania socjopatów zagubionych w rzeczywistości i posługujących się zupełnie innym kodeksem moralnym. Niektórzy takie postaci odnaleźli wśród popularnych filmów i seriali.
Czasami jednak trudno stwierdzić, czy dana postać podchodzi pod socjopatę, czy jednak przejawia psychopatyczne tendencje. Jedną z takich jest Hannibal Lecter z Milczenia owiec. Przez niektórych nazywany socjopatą, jednak jego bezwzględnie okrutne i skrupulatnie zaplanowane zachowanie zakrawa na psychopatię.
Za klasyczny obraz socjopaty można wziąć postać Joffreya Baratheona z Gry o Tron (a także jego matkę – Cersei Lannister). Już jako dziecko zaczął postępować wbrew jakimkolwiek zasadom moralnym, skazywał innych na cierpienie, wyśmiewał się w swoim okrucieństwie i nie wahał skazywać na śmierć. Jego matka była o wiele bardziej wyrachowana i inteligenta. Należy jednak przyznać, że potrafiła darzyć miłością (Jamiego i swoje dzieci) – dość specyficzną, ale jednak.
Podobną postacią jest Alex DeLarge z filmu Mechaniczna pomarańcza. Jego okrucieństwo zostało poddane próbie resocjalizacji. Z kolei Jokera, popularnego bohatera filmów o Batmanie, również można uznać za socjopatę. Kieruje się własnymi definicjami dobra i zła, jakże odmiennymi od tych postrzeganych przez resztę społeczeństwa.
Socjopaci nie zawsze muszą być okrutni. Niektórzy z nich dalecy są od przemocy i wyrządzania innym jakiejkolwiek krzywdy. Przykładem jest Gregory House z serialu Dr House. Jest niezwykle bystrym i inteligentnym cynikiem, jednak rzadko respektuje ogólnie przyjęte normy społeczne. Jest wybitnym specjalistą, jednak niezbyt przyjemnym w obyciu człowiekiem. Podobnie z resztą jest w przypadku Sherlocka Holmesa. Jakie jego cechy sprawiają, że można go uznać za socjopatę?
Przede wszystkim wysoka inteligencja i umiejętność dostrzegania szczegółów, na które inni nie zwróciliby uwagi. Jednak łączy się z tym również brak jakichkolwiek relacji emocjonalnych – wydaje się, że popularny detektyw nie umie nawiązać ani tych miłosnych, ani nawet przyjacielskich. Poza tym dość często widzowie obserwują, jak wykorzystuje dr Watsona do „najbrudniejszej roboty”.
Socjopata to osoba, która posługuje się inną moralnością niż tą przyjętą przez społeczeństwo. Jego zaburzenia wynikają z traumatycznych przeżyć w dzieciństwie, przemocy i zaniedbania. Często myli się go z psychopatą, jednak jest mniej szkodliwy. Jednym sposobem na dyssocjalną osobowość jest psychoterapia.