W Polsce nie ma już obowiązku odbycia służby w wojsku, natomiast wciąż pozostał nakaz stawienia się przed komisją lekarską w celu przydzielenia odpowiedniej kategorii wojskowej. Ocenia się wtedy stan zdrowotny kandydata, w kontekście fizycznym i psychicznym. Z tego artykułu dowiesz się, jakie choroby i dolegliwości zwalniają ze służby w wojsku oraz kogo w ogóle dotyczy obowiązek stawienia się przed komisji. Wbrew mylnemu przeświadczeniu, nie są to tylko mężczyźni.
Kategorie wojskowe – co oznaczają i jakie obowiązują w Polsce?
Komisja lekarska na podstawie wywiadu medycznego oraz ewentualnych zleconych badań (które mogą obejmować także pobyt w szpitalu) przydziela adekwatną do stanu zdrowia kategorię wojskową. W Polsce mamy do czynienia z czterema kategoriami, które prezentują się następująco:
- „kategoria A – w pełni zdolny/a do czynnej służby wojskowej,
- kategoria B – czasowo niezdolny/a do służby wojskowej,
- kategoria D – niezdolny/a do czynnej służby wojskowej w czasie pokoju,
- kategoria E – trwale i całkowicie niezdolny/a do czynnej służby wojskowej w czasie pokoju oraz w czasie wojny, czyli mobilizacji wojskowej”.
Co się dzieje z osobami, które przejdą kwalifikacje? Otrzymują wtedy książeczkę wojskową (jest w niej umieszczone zdjęcie danego kandydata, dane osobowe oraz przypisana kategoria). Osoby z kategorią A zostają przypisane do rezerwy, co oznacza, że w momencie ogłoszenia powszechnej mobilizacji powinni stawić się w wojsku. Z kolei ci z kategorią B po upływie 24 miesięcy od dnia badania zostaną ponownie wezwane na komisję, aby zweryfikować, czy stan zdrowia faktycznie uległ polepszeniu. Osoby z kategorią D mogą zostać powołane w czasie wojny do pełnienia określonych stanowisk, natomiast ci, którzy dostali kategorię E są w pełni zwolnieni z obowiązku służby wojskowej, nawet w czasie wojny.
Kwalifikacja wojskowa – kiedy i jak się przygotować?
Warto na samym początku wspomnieć, że obowiązek ten dotyczy tylko polskich obywateli. W przypadku mężczyzn, obowiązek stawienia się na komisję wojskową mają ci, którzy ukończyli w danym roku 19 lat. Czyli w 2022 roku dotyczy to tych urodzonych w roku 2003. Zakres rozszerza się także na osoby z konkretnych roczników (tzw. starszych), które jak dotąd nie przystąpiły jeszcze do kwalifikacji wojskowej lub przy pierwszej otrzymały kategorię B.
A na czym w ogóle polega taka kwalifikacja? Głównie jest to rozmowa z lekarzem, podstawowe badanie oraz przejrzenie dokumentacji medycznej. Dlatego też ważne, aby mieć ze sobą wszelkie ważne dokumenty dotyczące chorób i leczenia, zbierane w trakcie życia, szczególnie specjalistyczne badania z ostatnich 12 miesięcy. Do tych zwyczajnych oględzin należy pomiar ciśnienia, ważenie i mierzenie, badanie wzroku, słuchu, a także drożności nosa. Oceniania jest również ogólna postawa oraz stan psychiczny. Poza dokumentacją medyczną zabierz ze sobą także dowód osobisty, fotografię (taką jak do dowodu osobistego czy paszportu) oraz dokument, który zaświadcza o zdobytym przez Ciebie wykształceniu (lub zaświadczenie o kontynuacji nauki).
A co się stanie, gdy zignorujesz wezwanie i nie stawisz się przed komisją wojskową? Jeśli miałeś ku temu racjonalny powód, musisz go od razu przedstawić i stawić się jak najszybciej jest to możliwe. Jeśli jednak nie podasz powodu, to grozi za to grzywna lub nawet pozbawienie wolności. W niektórych przypadkach kandydat zostaje doprowadzony przez policję. Jak sam widzisz, nie jest to sprawa, którą można sobie zlekceważyć.
Kogo jeszcze obowiązuje kwalifikacja wojskowa?
Przyjęło się przeświadczenie, że do wojska powołuje się obowiązkowo wszystkich mężczyzn zdolnych do służby, a kobiety – jeśli same się zgłoszą. Jest to nie do końca zgodne z prawdą, ponieważ po pierwsze: nie wszyscy mężczyźni są brani do wojska, a po drugie: obowiązek ten dotyczy też niektórych kobiet. Jeśli kobieta wykonuje któryś z tych zawodów: służba medyczna, weterynaria, pielęgniarstwo, psychologia, to również dostanie wezwanie na wojskową komisję lekarską i zostanie jej przydzielona książeczka. Czasami już nawet studenci i studentki tych kierunków: analityka medyczna, farmacja, lekarski, lekarsko-dentystyczny, pielęgniarstwo, psychologia, ratownictwo medyczne, weterynaria są wzywani na komisję wojskową. Jeśli nie dostaną wezwania w trakcie nauki, to na pewno przyjdzie ono po ukończeniu studiów.
Co dyskwalifikuje ze służby w wojsku?
Przechodzę już do meritum, czyli tego, co właściwie wyklucza ze służby wojskowej. Na samym początku muszę jednak wspomnieć, że lista owych dolegliwości i chorób jest stosunkowo długa i gdybym miał wymienić je tu wszystkie, to z pewnością szybko byś się znudził. Dlatego też odsyłam do pełnej wersji, którą stworzono w Rozporządzeniu Ministra Obrony z 2018 roku. Jak już jednak wcześniej wspomniałem, na takiej komisji podlega się ocenie zdolności fizycznej i psychicznej. Zacznę więc od tego, jakie dysfunkcje związane z budową ciała dyskwalifikują ze służby wojskowej. Kategorii A z pewnością nie dostaną osoby:
- o znacznym stopniu otyłości,
- ze wzrostem poniżej 150 cm,
- ze słabą budową ciała, która upośledza sprawność ustroju,
- z odwrotnym ułożeniem trzewi z zaburzeniami sprawności ustroju,
- transseksualne i obojnacze.
Na komisji lekarskiej badany jest również wzrok i słuch. Swoją drogą, jeśli zastanawiasz się, czy z wadą wzroku dostaniesz się do wojska, to za chwilę otrzymasz odpowiedź. W tym kontekście do kategorii D lub E przypisze się osoby:
- ze zniekształceniem powiek, które upośledza funkcję ochronną,
- z przewlekłymi chorobami brzegów powiek lub spojówek, które nie rokują do wyleczenia,
- z jaskrą (kat. E),
- z całkowitą ślepotą lub brak gałek ocznych czy także ślepota jednej gałki ocznej,
- z wyraźnym oczopląsem,
- z poważną wadą wzroku („Ostrość wzroku każdego oka co najmniej 0,5 z korekcją szkłami sferycznymi powyżej ±6,0 D lub cylindrycznymi powyżej ±3,0 D”).
Natomiast w kontekście narządu słuchu, ze służby wojskowej wykluczają:
- obustronna i jednostronna głuchota, głuchoniemota i trwałe zaburzenie równowagi ciała,
- obustronne przewlekłe ropne zapalenie uszu,
- zarośnięcie przewodu słuchowego zewnętrznego.
- blizny zniekształcające błonę bębenkową.
Niektóre z tych dysfunkcji będą zaliczane bezwarunkowo do kategorii E, inne zaś przypisze się do kategorii D. W kontekście budowy i postawy ciała, warto też wspomnieć o uszkodzeniach dotyczących budowy czaszki, jamy ustnej, gardła i krtani. Należą do nich m.in. poważne wady wymowy uniemożliwiające porozumiewanie się, przewlekły nieżyt gardła, garb, zniekształcenie szczęki, które uniemożliwia żucie, brak kończyny, poważne choroby stawów, przez które dana osoba nie jest się w stanie poruszać czy przepukliny w mózgu. Nie będę się w tym przypadku szczegółowo rozpisywał, wspomnę tylko, że do uznania kogoś za całkowicie niezdolnego do czynnej służby „potrzeba” naprawdę poważnych chorób, które uniemożliwiają codzienne funkcjonowanie.
Jakie choroby zwalniają z wojska?
Nie tylko dysfunkcje ciała, ale także inne choroby wykluczają ze służby w wojsku. Ich rozpiska również jest obszerna, dlatego zacznę od tych związanych ze skórą, naczyniami limfatycznymi i węzłami chłonnymi. To, co automatycznie przypisze do kategorii D lub E to:
- przewlekłe choroby skóry upośledzające sprawność ustroju lub szpecące,
- widoczna torbiel włosowa nawrotowa, która powraca pomimo leczenia,
- blizny mocno szpecące lub upośledzające sprawność ustroju.
W przypadku nowotworów, każdy z rodzajów wyklucza z konieczności pełnienia służby wojskowej, z tym że nowotwory niezłośliwe, które uważa się za „szpecące i powodujące mierne zaburzenia czynności narządów” zostaną przypisane do kategorii D. Pozostałe schorzenia dotyczą naszego układu wewnętrznego. Co się zaś tyczy problemów z układem oddechowym, dyskwalifikują takie choroby:
- astma oskrzelowa przewlekła,
- rzadkie choroby oskrzeli,
- ubytki miąższu płucnego,
- zwłóknienia po przebytej gruźlicy.
Jeśli chodzi o układ trawienny, to tutaj lista chorób jest naprawdę długa. Do tych najpoważniejszych, które od razu zapiszą do kategorii E zalicza się:
- przewlekłe zapalenia żołądka, dwunastnicy, jelit,
- zmiany organiczne lub czynnościowe jelita grubego,
- przebytą operację pęcherzyka żółciowego lub dróg żółciowych,
- marskość wątroby i przewlekłe zapalenie wątroby,
- przebyte operacje trzustki, wątroby,
- przepukliny przeponowe.
Warto wspomnieć, że wszystkie z nich muszą w znacznym stopniu upośledzać funkcjonowanie ustroju. Podobnie z resztą jest w przypadku układu krążenia. Aby zostać wykluczonym z pełnienia służby wojskowej, trzeba chorować na:
- choroby mięśnia sercowego lub zaburzenia rytmu,
- przewlekłą chorobę niedokrwienną serca,
- zaciskające zapalenie osierdzia,
- nadciśnienie tętnicze III stopnia.
Kolejnym układem, który może „pochwalić się” stosunkowo długą listą chorób jest układ moczowo-płciowy. W tym kontekście dyskwalifikują:
- wady rozwojowe nerek,
- kamica układu moczowego,
- niewydolność nerek,
- brak prącia,
- wodniaki jądra,
- brak lub zanik obu jąder.
Rozpiska dolegliwości na tym się nie kończy. W końcu pozostał jeszcze układ nerwowy oraz schorzenia związane z gruczołami wydzielania wewnętrznego. Musisz wiedzieć, że np. cukrzyca, która jest powszechną chorobą XXI wieku, również klasyfikuje do kategorii D. W przypadku układu nerwowego, ze służby dyskwalifikują przewlekłe zespoły bólowe, przewlekłe choroby i trwałe następstwa urazów nerwowych (oczywiście wszystkie, które w znacznym stopniu upośledzają i nie rokują na wyzdrowienie) oraz padaczka. Do wojska również nikt nie przyjmie osób zakażonych wirusem HIV.
Stan psychiczny a służba w wojsku
Jak już wcześniej wspomniałem, poza ogólnym stanem fizycznym, komisja lekarska ocenia także stan psychiczny. W tym przypadku za niezdolnego do czynnej służby wojskowej uzna się tego, kto ma stwierdzone zaburzenia nerwicowe, osobowości (tutaj znowu warunkiem jest znaczne upośledzenie funkcjonowania).
Do kategorii E przydziela się także osoby z upośledzeniem umysłowym oraz te z zaburzeniami psychotyczne egzogenne przebytymi z defektem. Ze służby w wojsku dyskwalifikują również poważne uzależnienia od używek, czyli zespół uzależnienia od alkoholu nierokujący zachowania abstynencji oraz uzależnienie od substancji innych niż alkohol (ale psychoaktywnych). Z kolei do kategorii D przypisuje się osoby z zaburzeniami stresowo pourazowe (PTSD).
Komisja lekarska ocenia zdolności do czynnej służby wojskowej i przypisuje odpowiednią kategorię. Osoby z kategorią A w czasie ogłoszenia mobilizacji będą musiały zgłosić się do wojska i stanąć do obrony ojczyzny. Co prawda lista chorób i dolegliwości, które wykluczają z tego obowiązku jest bardzo długa, jednak niezdolność do służby przypisuje się głównie przy naprawdę poważnych chorobach, które i na co dzień utrudniają samodzielne funkcjonowanie.