Jacques Lacan to jeden z najwybitniejszych kontynuatorów Freuda i twórca teorii fazy lustra. Uczony zreformował francuską szkołę psychoanalizy i na stałe wpisał się w światowy rozwój dziedziny, jaką jest psychoanaliza. Wyniki jego badań wykorzystuje się do dziś, a za największe osiągnięcie uważa się właśnie teorię lustra. Czym ona jest i co jeszcze osiągnął wzbudzający masę kontrowersji Lacan? Zapraszam do lektury!
Jacques Lacan – parę słów o postaci kontrowersyjnego psychiatry
Jacques Lacan urodził się na samym początku XX wieku w Paryżu i żył tam do 1981 roku. Jako mały chłopiec uczył się w katolickiej szkole, a w latach młodzieńczych rozpoczął studia medyczne. Co ciekawe, mimo rodzaju wczesnej edukacji, w późniejszym okresie został ateistą. Po odbyciu kilkuletnich praktyk psychiatrycznych rozpoczął pracę jako psychiatra. Jego pacjentem był m.in. Pablo Picasso, co mówi co nieco o renomie lekarza. Lacan zawsze pasjonował się sztuką i surrealizmem.
Psychiatra pracował w szpitalach i sądach. Wygłaszał przemówienia i wydawał teksty naukowe. Zajmował się także przekładami Freuda, który był jego największym idolem. Prowadził spotkania i szkolenia, na których dzielił się swoimi odkryciami i propagował nauki austriackiego twórcy psychoanalizy. Był kilkukrotnie żonaty i został jednym z założycieli francuskiej szkoły psychoanalizy – Société Française de Psychanalyse.
Warto zaznaczyć, że w swoich badaniach i analizach odwoływał się także do innych dziedzin nauki, w tym m.in. do lingwistyki Ferdinanda de Saussure’a. Potrafił odnajdować zależności pomiędzy badaniami nad psychoanalizą a osiągnięciami innych uczonych. Jego tezy były odważne i niejednokrotnie musiał radzić sobie z krytyką, która towarzyszyła jego spuściźnie nawet po jego śmierci. Mimo tego jego działania odbiły się niemałym echem w dziejach rozwoju psychoanalizy na całym świecie.
Teoria fazy lustra – na czym polega?
Świat psychiatrii i psychoanalizy bardzo wiele zawdzięcza francuskiemu badaczowi. Trzeba przyznać, że w szczególności jego teoria fazy lustra zrewolucjonizowała podejście do rozwoju dzieci. Polega ona na kształtowaniu umiejętności poznawania prawdziwego „ja” u niemowlaków. Lacan zauważył, że na pewnym etapie rozwoju (mniej więcej pomiędzy 6 a 18 miesiącem życia) dzieci nabywają umiejętności rozpoznania swojej sylwetki w lustrze. Gdy są młodsze, nie mają zupełnie świadomości swojego ciała i jego odrębności. Dopiero gdy zdają sobie sprawę, że widzą się w odbiciu lustrzanym i patrzą właśnie na siebie, rodzi się ich poczucie własnego „ja”. Po nabyciu świadomości swojego ciała człowiek może zacząć budować własne ego.
Psychiatra wygłosił tę teorię w połowie lat 30. XX wieku. Zwrócił uwagę na to, że rozpoznanie samego siebie przed lustrem jest możliwe wtedy, gdy obok dziecka znajduje się jeszcze druga osoba, np. rodzic. Mały człowiek zauważa w tym momencie odrębność pomiędzy kimś a samym sobą i nabiera świadomości swojej indywidualności. Zagadnieniem tym zajmowali się także inni badacze, którzy przedstawiali w późniejszych latach nieco zmodyfikowane, własne wersje teorii lustra. Nie da się ukryć, że to właśnie spojrzenie Lacana najmocniej wpisało się w dzieje dziecięcej psychoanalizy i było zdecydowanie przełomowe.
Inne teorie Lacana i odwołania do Zygmunta Freuda
Teoria lustra to tylko jedna z wielu koncepcji Lacana, który działał na podstawie nauczania Freuda. Do dziś mówi się także m.in. o teorii obiektu A. Obiekt ten oznacza jakiś przedmiot lub zjawisko, do którego dąży dana osoba, ale nigdy nie może go zdobyć. To wielkie pragnienie, niemożliwe do zaspokojenia. Symbolizuje pożądanie i tęsknotę, które nie przemijają. Poza tym ciekawa jest jeszcze teoria imienia ojca, nawiązująca do dzieła Freuda o Totemie. Lacan wyodrębnił trzy obrazy postaci ojcowskiej – symboliczny, wyobrażony i rzeczywisty.
Wiele badań i wniosków Lacana wzbudzało kontrowersje wśród innych uczonych oraz u odbiorców głoszonych tez. Francuz często powoływał się na obiekt fallusa, co burzyło przede wszystkim środowiska feministyczne. Aby zapoznać się głębiej z poglądami Lacana, warto przeczytać zbiór jego wykładów zatytułowany Cztery podstawowe pojęcia psychoanalizy. Interpretuje tam założenia Freuda i omawia teorie nieświadomości, popędu, powtarzania czy przeniesienia.
Jacquesowi Lacanowi możemy zawdzięczać dostrzeżenie momentu, w którym zaczyna kształtować się nasze ego i świadomość odrębności od innych i świata. Teoria lustra mówi o ważnym momencie zwrócenia uwagi na samego siebie i rozpoczęciu kształtowania siebie jako jednostki indywidualnej. Poza teorią lustra psychiatra opisał w swoim życiu mnóstwo dających do myślenia teorii. Wiele koncepcji Zygmunta Freuda właśnie dzięki niemu uległo ponownej dyskusji i rozważeniu. Zachęcam Cię do lektury chociaż kilku wykładów Lacana. Z pewnością nie pożałujesz!
